Sibelius' Vioolconcerto

Frank Nuyts °1957

Different from habit

De Gentse componist Frank Nuyts werd 65 jaar en dat kan Symfonieorkest Vlaanderen natuurlijk niet ongemerkt voorbij laten gaan. Het is makkelijk om de muziek van Frank Nuyts als tegendraads te bestempelen, als luisteraar word je vaak op het verkeerde been gezet. Maar het zou haar flink tekort doen enkel te spreken over de speciale plaats die ze inneemt in de wereld van de ‘klassieke’ muziek, in acht genomen de vele grensoverschrijdende linken en cross-overs, en niet te focussen op de originaliteit en de vitaliteit van het werk - dat grootstedelijk is en dynamisch - en de manier waarop het geworteld is in vele, ook niet klassieke tradities.

Zichzelf in vraag stellen. Dat is wat Nuyts doet in het intrigerende orkestwerk 'Different from habit'. Dit werk werd in 2004 gecreëerd in opdracht van Symfonieorkest Vlaanderen. Als componist die bekend staat om zijn eigen stijl en gewoontes, besloot Nuyts in 'Different from habit' een gedurfde nieuwe richting in te slaan.

Achteraf gezien herkende hij de invloeden in zijn muziek. Denk aan de ritmische energie van de vroege Igor Stravinski, de minimalistische drive van John Adams, de fragmentatie in de orkestratie à la Anton Webern, en zijn gewoonte om muzikale stukken in duidelijke delen te ordenen. Soms waren er zelfs nog restanten van pakkende ritmes en andere elementen die goed in het gehoor liggen.

Maar in zijn stuk 'Different from habit' verrast Nuyts ons door herkenbare en beheerste melodieën te introduceren, in plaats van zijn gebruikelijke manier van "ongeremd schakelen tussen verschillende muzikale ideeën", zoals hij het zelf graag omschrijft.

Het resultaat is een werk dat zich beweegt in een klassiek aandoend traag-snel-traag patroon. Maar laat je niet misleiden door de schijn van traditie, want dit stuk daagt onze luistergewoontes uit en zit vol verrassingen. Het is als een onverwachte smaak in een vertrouwd gerecht, misschien wel als een spruitje voor de fijnproevers onder ons. Nuyts hoopt alleen maar dat het geheel anders vertrouwd zal smaken. 'Different from habit' is een muzikale ontdekkingsreis, een moment van reflectie voor de componist zelf en een uitnodiging voor het publiek om zich open te stellen voor nieuwe muzikale ervaringen.

2004 ● In België wordt het proces tegen Marc Dutroux gehouden. ● Tien landen (Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Slovenië, Cyprus en Malta) treden toe tot de Europese Unie. ● Première van 'Da pacem Domine' van de Estse componist Arvo Pärt.

Jean Sibelius 1865-1957

Concerto voor viool, op. 47

"Jean kan alleen gered worden door degenen die het dichtst bij hem staan. Als we hem aan zijn lot overlaten dan gaat hij ten onder." Het zijn harde woorden over Jean Sibelius die zijn goede vriend en weldoener Axel Carpelan in 1903 aan Sibelius' vrouw Aino schrijft. De componist sukkelt immers al jaren met een drankprobleem. Ook zijn composities lijden eronder. Wanneer Sibelius in datzelfde jaar zijn eigen 'Vioolconcerto' in première hoort, wil hij uit ontevredenheid de partituur bijna verscheuren. Kort daarna lukt het hem om zijn leven te beteren en in 1905 publiceert hij de definitieve versie van het Concerto. Bij elke uitvoering is het uitkijken naar dat hoge, lyrische eerste thema van het openingsdeel 'Allegro moderato' dat Sibelius contrasteert met een somber, maar krachtig tweede thema. Beide banen een weg naar de briljante solocadens voor de violist. Het tweede deel 'Adagio di molto' is uiterst zangerig en bouwt op naar een dramatische dialoog tussen solist en orkest. Alle remmen worden losgegooid in het warmbloedige slotdeel 'Allegro' met zijn beroemde, zigeunerachtige thema. Het rondodeel is een waardig slot aan dit rapsodisch en technisch uitdagende 'Vioolconcerto' dat al snel uitgroeide tot een must voor violisten overal ter wereld.

1905 ● Het annus mirabilis van Albert Einstein waarin hij vier artikelen publiceert die de natuurkunde voorgoed veranderen. ● De opera 'Salomé' van Richard Strauss gaat in première. ● De Tsjechische arbeider František Pavlík wordt doodgestoken tijdens een demonstratie in Brno. Leoš Janáček inspireert zijn 'Pianosonate 1.X.1905' op de gebeurtenis

Carl Nielsen 1865-1931

Symfonie nr. 4, op. 29 ~ 'De Onuitblusbare’

Het is een krachtige boodschap die de Deen Carl Nielsen meegeeft in zijn 'Vierde Symfonie': “Met de ondertitel ‘De Onuitblusbare’ heb ik geprobeerd in één woord aan te geven wat alleen muziek kan uitdrukken: De elementaire Wil van het leven. Muziek is leven, en net als het leven, onuitroeibaar”. Europa kreunt bij het schrijven van de symfonie in de jaren 1914-1916 onder de Eerste Wereldoorlog, maar daar hoor je niets van in Nielsens 'Vierde'. De levensenergie smeult, confronteert en triomfeert, zozeer dat de vier delen van het werk zonder onderbreking in elkaar doorlopen. Alles lijkt logisch uit elkaar voort te vloeien. Een achterliggend programma dat de muziek stuurt, is er niet. Maar de bulderende openingsmaten en de daaropvolgende, lieflijke melodie verklanken voor velen het ontstaan van leven uit de chaos. Niet voor niets wordt het tweede thema (gespeeld door de klarinet) de ‘Melodie van het leven’ genoemd. Doorheen de symfonie worstelen de aangename en donkere kanten van het leven met elkaar. Het gevecht wordt beslecht in het slotdeel 'Allegro' wanneer na enkele dramatische duels tussen de paukenisten (die aan weerszijden van het orkest staan opgesteld) stralend en triomfantelijk de ‘Melodie van het leven’ terugkeert.

Waldo Geuns

1916 ● In Verdun vindt een van de bloedigste slagen van de Eerste Wereldoorlog plaats. ● De Britse veerboot Sussex wordt door een Duitse onderzeeër getorpedeerd. Een van de slachtoffers is de Spaanse componist Enrique Granados. ● Componist Henri Dutilleux wordt in Frankrijk geboren.