Weemoed en verlangen
Een bijdrage van Annelien Van Wauwe
De liefde voor Portugal ontstond al op heel jonge leeftijd. Toen ik vijftien was, kon je me geregeld in de bibliotheek vinden, waar ik met plezier door de muziekcollectie snuisterde. Uiteraard nam ik heel veel cd’s met klassieke muziek mee naar huis, maar er viel me nog iets op: fado. Er was iets aan die Portguese volksmuziek die me onmiddellijk greep. Ik spreek nog altijd geen Portugees, maar eigenlijk is dat niet nodig om de liederen te voelen. Gewoon door te luisteren, begrijp je dat het over heel diepe emoties gaat. Het bezingt alle belangrijke aspecten van het leven: de weemoed, de liefde, verlangen. Er is blije fado, maar ook heel verdrietige – en alles tussenin.
De Portugezen proberen dat gevoel te vatten in het woordje ‘saudade’. Als Vlaamse vind ik het heel moeilijk om dat uit te leggen. Ik had ooit een Portugese student die het me probeerde duidelijk te maken, maar toen hij er over begon te vertellen bleek het een heel lang en complex verhaal te zijn. Wat ik ervan begrepen heb, is dat het echt over een soort van weemoed en verlangen gaat. Een bepaalde treurigheid, met toch wat zonlicht daarin. Of iets dat je ooit gehad hebt en terug wil. Ik kan het niet uitleggen, maar ik denk wel dat iedereen zich iets kan voorstellen bij dat gevoel.
Iedere keer ik in Portugal vind, kan je mij in een of andere fadokroeg of -restaurant vinden. Ik kan er uren naar zitten luisteren, ook als ik niet alle woorden begrijp. Het heeft gewoon iets diepmenselijks, door die oneindige variërende melodiëen, ritmische verschuivingen, ornamenten die toegevoegd en weggenomen worden. Bij elke herhaling klinkt hetzelfde nummer volledig nieuw. Het leek me bijzonder spannend om net dat te vertalen naar de klarinet, naar mijn aanvoelen toch een heel vocaal instrument. Dat is altijd al mijn aanpak geweest met het instrument: om mijn eigen stem te vertalen. En dankzij een resem aan technieken kan ik er toch dicht bij komen. Het virtuoze gitaarspel, waar ik evengoed ondersteboven van ben, wordt vertaald naar de harp. Niet alleen omdat die twee handen de twee gitaren kunnen vervangen, maar ook omdat het instrument een bijzondere klank heeft, ide de dromerigheid van fado alleen maar onderstreept.
Bij mijn laatste bezoek aan Belém, net naast Lissabon, kon ik niet vertrekken zonder een avondje fado. Ik had een restaurant uitgezocht en werd er begroet door een heel elegante dame, die ook de eigenares en de fadista van dienst te zien. Nog voor ze twee noten had gezongen, hing mijn mond al open. Achteraf bleek dat ik terechtgekomen was in Fama D’Alfama, het restaurant van Joana Amendoeira – een zangeres waar ik in dit recital effectief ook een nummer breng. We raakten aan de praat, en zij was dolenthousiast over mijn plannen. Ze was onlangs enkele dagen in België om mij en Magdalena de finesses van de fado te leren. Ze vond het een mooi gegeven dat hun muziek in andere landen verder leeft en op andere manieren gebracht wordt. Ik ga daar volledig in mee. Het is zo’n prachtige muziek dat we niet anders kunnen.
