In de vitrinekast: Brainstorm in Berlijn
Eén van de centrale vragen in mijn onderzoek als gangmaker, is hoe Muziekcentrum De Bijloke een rol kan spelen in de transitie naar een cultuur van verbondenheid met niet-mensen, hoe het een inclusieve plek kan worden voor al het leven dat ons omringt. In oktober 2024 treinde ik naar Berlijn om deel te nemen aan 'Time to Listen', een conferentie over duurzaamheid in hedendaagse muziek. Daar palmde ik een open sessie in met mijn onderzoeksvraag, in de vorm van een brainstorm rond "inclusie van niet-menselijk leven en bewustzijn rond het meer-dan-menselijke", enerzijds op niveau van concertzalen, instituties en curatoren, en anderzijds in muzikale praktijken.
Een terugkerend thema was dat van luisteren als een manier om te connecteren met de buitenwereld, met het ecosysteem en met niet-menselijke wezens, en ook als een poging om meer-dan-menselijke entiteiten een stem te geven. Een muziekhuis kan een plek zijn waar je een andere vorm van luisteren kan ervaren, die doet nadenken over hoe we luisteren en hoe dat de relatie met onze meer-dan-menselijke buren verandert (vaak wordt hiervoor de term "omgeving" gebruikt, een term die ik liever mijdt, omdat die alles wat niet menselijk is tot decor maakt, de achtergrond waartegen de mens ongelimiteerd zijn gang mag gaan).
Dat luisteren, wat zich vaak voordoet via veldopnames, roept echter ook nieuwe ethische vragen op. Hoe vermijden we dat het bewaren en "tentoonstellen" van geluiden in musea en concertzalen een puur extractivistische bezigheid wordt? Hoe zit het met de toestemming en rechten van de meer-dan-menselijke entiteiten wiens geluiden we in opnames vastleggen? Zouden we het geld en de middelen voor het bewaren van geluiden in musea en bibliotheken, niet beter gebruiken voor het restoreren van de ecosystemen waaruit we ze extraheren?
Verder werd er uitgebreid gebrainstormd over manieren om de grenzen tussen cultuur en natuur weg te halen, aangezien deze distinctie ervoor zorgt dat wij mensen onszelf buiten het ecosysteem plaatsen en "de natuur" bekijken als iets dat we kunnen bezitten, uitbuiten en vernietigen. Is natuurbehoud evenzeer een culturele job dan een biologische? Waarom de deuren sluiten van een concertzaal? Wat gebeurt er als we deze ruimte niet langer ontkoppelen van zijn omgeving, maar ermee laten interageren? Hoe kunnen we wat buiten leeft binnen brengen? Hoe kunnen we wat we binnen ervaren meenemen naar buiten?
Meer vragen dan antwoorden, maar alleszins extra stof tot nadenken. Met dank aan de vele componisten, geluidskunstenaars en muzikanten die hun inzichten en bedenkingen deelden!
