Er is niets meer mis
Raoul Mörchen
Enno Poppe begon in 2015 aan wat later ‘Prozession’ zou worden, maar stopte rond minuut 8. Het plan was om het ooit weer op te pakken. Hij dacht toen nog dat het stuk ongeveer 15 minuten zou duren. Het bleek drie keer zo lang te zijn. Toen hij de partituur midden maart 2020 weer op het bureau legde, terwijl buiten alles tot stilstand kwam, ging het stuk plotseling een eigen leven leiden, herinnert Poppe zich: het bleef zich uitbreiden, bleef zich ontvouwen. Hoewel hij het zaadje voor deze ontwikkeling al in 2015 had geplant en een groeistructuur met een concrete logica van verhoudingen had ontworpen, was het feit dat dit momentum hem zo ver zou brengen uiteindelijk nog steeds een grote verrassing.
Enno Poppe houdt van plannen, maar hij houdt nog meer van muziek, en als de muziek zijn plannen ontgroeit of gewoon achter zich laat als hij componeert, “dan is dat ook goed.” Dat betekent concreet in dit geval: In de allereerste opzet zou ‘Prozession’ uit negen delen bestaan, elk met negen subdelen. Het uiteindelijke aantal (81!) is volgens Poppe te danken aan de hardnekkigheid van het materiaal en niet aan de koppigheid van de componist.
De negen secties laten verschillende instrumentale duetten en langere solo's horen tegen de achtergrond van een blokachtige verschuivende percussielijn. In het eerste deel bijvoorbeeld corresponderen fluit en viool, met een altviool toegevoegd ter versterking van de achtergrond. Vanuit het duo ontwikkelt zich een gemeenschappelijke melodische lijn, die aan het eind van deze sectie uitmondt in een akkoord, om vervolgens zonder onderbreking uit te monden in de volgende sectie met het volgende duo, de volgende lijn, het volgende akkoord. De afzonderlijke segmenten worden zo steeds langer, alles begint steeds meer te stromen. En het is juist deze vloeibaarheid waar het om gaat, een energie die alles meesleept, oplost en verandert in pure beweging, inclusief de formele segmentatie die oplost in het klanklandschap.
De beweging zelf heeft geen logica, maar komt voort uit een lichamelijk gevoel, is lichamelijk, niet fysiologisch: “Hoe meer ik me losmaak van de structuur, hoe meer ik mezelf vrij schrijf.” Vrijheid wordt ook bereikt door het idee van voortdurende verlenging. Door de afzonderlijke delen voortdurend te verlengen, verliezen ze hun intrinsieke creatieve betekenis, waardoor niet alleen de speelruimte toeneemt, maar het gebruik ervan zelfs wordt afgedwongen.
Dit is dus het proces. Maar waar is de processie? Poppes zwijgen over de betekenis van zijn titels is legendarisch. ‘Prozession’ legt echter een relatief tastbaar spoor. Voor het proces geldt maar één ding - het gaat maar door en door volgens een specifiek plan. Processies gaan echter niet alleen vooruit, maar leiden ook in een heel concrete richting en naar een doel. De bestemming is geografisch precies gelokaliseerd, maar geestelijk ligt ze wijd open. Als reis leidt de processie naar een plaats; als innerlijke beweging beweegt ze zich in het oneindige. En het heeft Poppe als het ware in het oneindige getrokken, naar een voorheen onbekend punt in zijn compositorische werk: “Er is hier iets gebeurd dat ik nog nooit eerder heb geschreven.”
Men kan speculeren over wat dit betekent en waar deze grote mars van ‘Prozession’ voor staat. Als luisteraars ervaren we het als een beweging in golven die hoger en krachtiger worden. Uiterlijk wordt al in het zesde deel een energieke climax van versnelling en dynamiek bereikt, maar in plaats van daarna af te vlakken, verschuift de procesmatige intensivering als het ware naar binnen. Contouren verdwijnen; ons gevoel voor schaal ook. Ritmisch gaan de laatste resten van een puls verloren. Harmonisch vinden we geen houvast in de extreem gecomprimeerde microtonale akkoorden, niets waaraan we ze kunnen relateren. Deze totale desoriëntatie is echter geen ramp, maar lijkt een belofte van grenzeloze vrijheid en geluk: “Op een gegeven moment voelt alles goed. Er is niets meer mis.”
