Slechte componisten, goede stukken

Hoe zou ‘bad ass’ Händel eruitzien als hij nu leefde? Hij zou verdacht veel lijken op Johan Heldenbergh, zoals blijkt uit deze foto’s van Bad Composers. Ons festival zorgde afgelopen weekend ook voor goede muziekstukken op het podium én interessante (en genuanceerde!) stukken in De Standaard en in Culture Club op Radio 1. Herlees, herbeluister en geniet na.

Achteraf wijdde Mia Doornaert er haar column aan en reageerden wij met onderstaand opiniestuk in De Standaard.

Terechte vragen, verkeerd debat

Met haar column bewijst Mia Doornaert net hoe waardevol een concerthappening als Bad Composers is. Alleen jammer dat haar verontwaardiging geënt is op onjournalistieke onderbuikgevoelens, schrijven Tom Janssens en Maarten Quanten van Muziekcentrum De Bijloke.

Hangt de waardering van kunst af van de deugdzaamheid van haar schepper? Het is een boeiende vraag die Mia Doornaert opwerpt in haar column (DS 5/5). Daarin haalt ze onze concerthappening Bad Composers flink door de mangel, en daarbij - onbedoeld - toch vooral zichzelf. Doornaert stoomt nogal door over de zogezegd puriteinse doelstellingen en doctrinaire eerzucht van Muziekcentrum De Bijloke. Tja, het zal haar wellicht verbazen dat niet het onderuithalen of cancelen van ‘heilige boontjes’ aan de basis lag van onze festivaldag. Integendeel, op de zes concerten met theatrale interventies ging het vooral over hoe morele waarden verbonden kunnen worden met muziek. En ja, misschien zelfs onze ervaring ervan beïnvloeden en de reflectie erover aanwakkeren. 

‘Niemand heeft ooit beweerd dat ze heiligen waren’, stelt Doornaert over de componisten wier muziek op Bad Composers weerklonk. Nou, dat valt nogal te betwisten. Juist omdat muziek abstract is, hangt om klassiek de aura van de heilige onschuld. Onze happening begon dan ook, niet toevallig, bij Plato en middeleeuwse muziektheorie. Toen al werden bepaalde combinaties van tonen als schadelijk beschouwd. Het nazisme zag ‘ontaarding’ in atonaliteit, in de beeldvorming rond Gesualdo werd zijn muziek gekoppeld aan de moorden die hij pleegde en in de muziek van Poulenc zitten exotische clichés. Deze en vele andere, uiteenlopende aspecten van het vraagstuk rond morele waarden en muziek werden op Bad Composers belicht. Niet om vanuit de toekomst met een belerende vinger te zwaaien. Wel omdat soms minder fraaie kenmerken deel geworden zijn van de kunstwerken, ja, er betekenis aan geven.

Intellectueel slappe onzin

Maar aan dat soort vraagstellingen komt Doornaert niet toe. Ze was dan ook niet op onze happening aanwezig en nam amper moeite om voorbij festivaltitel of promobeelden te kijken. Haar verontwaardiging, geënt op flodderige veronderstellingen en onjournalistieke onderbuikgevoelens, bewijst net het omgekeerde van wat ze beweert. Als mensen verbolgen reageren op het kaderend denken waaraan muziek haar vorm en betekenis ontleent, is zo’n discussie wel degelijk waardevol. De vaak humoristische, inleidende monologen en dialogen van auteur Gaea Schoeters die de muziek begeleidden, waren allesbehalve ontsproten uit morele superioriteit. Ze waren evengoed kritisch voor het heden en de woke-beweging. Zoals Johan Heldenbergh in de rol van Händel het uitdrukte op ons podium: ‘Kritisch zijn over het verleden is makkelijk, hè? Maar de hand in eigen boezem steken…’

Jazeker, die affiches zijn wat ze zijn. Smakeloos. Grotesk. Provocatief. Een voorstelling in absurdum zeg maar van hoe Doornaerts ‘nieuwe zedenmeesters’ hun boodschap zouden vermarkten. Toch bleken deze beelden niet brutaal genoeg om Doornaert de ironie ervan te doen inzien. Zou het werkelijk? Zou een gesubsidieerde cultuurinstelling als Muziekcentrum De Bijloke duizenden euro’s besteden aan topmusici om fantastische muziek uit te voeren op het allerhoogste niveau, en dan tegen het publiek besluiten: deze composities gaan we niet langer uitvoeren, want de man die de noten bedacht was een slechterik? Natuurlijk niet, wat een idee! Dit veronderstellen is intellectueel slappe onzin.

Scherpe vragen

The proof of the pudding is in the eating. Bij gebrek aan feitenkennis verlegt Doornaert de discussie naar een debat over de hoeveelheid vanillesuiker in het recept. De vraag over framing en duiding van klassiek wordt haast nooit ‘op’ maar altijd ‘naast’ het concertpodium uitgevochten. Net daarom leek het ons een uitdaging om - eenmalig en binnen een strak afgebakende festivalcontext - scherpe vragen en live muziek op een originele, grappige én diepgravende manier naast elkaar te zetten. Dat is toch iets wezenlijk anders dan een standbeeld weghalen of een betuttelend plaatje naast een kunstwerk hangen.

Bad Composers heeft een gevoelige snaar geraakt, en ook al betreuren we de verenging die het debat daaromtrent aannam: alleen al om het opwaaiende stof was deze concerthappening de moeite waard. Ervoor en erna kan, mag en zal de prachtmuziek van genoemde componisten een plek blijven krijgen op het podium van ons Muziekcentrum. En zullen we ons blijven inspannen om hun composities te presenteren opdat er zoveel mogelijk luisteraars van kunnen genieten. En er zo nu en dan eens over nadenken. Als ze dat willen, tenminste…